Θεσσαλές Μάγισσες

Αν το καλοσκεφτεί κανείς, από τις γυναικείες μορφές της αρχαιότητας έχουν φτάσει έως εμάς κυρίως οι μάγισσες, γεγονός που χρήζει περαιτέρω έρευνας και ερμηνείας. Από αυτές, πάλι, οι περισσότεροι γνωρίζουμε καλά –τουλάχιστον έτσι νομίζουμε ή θέλουμε να πιστεύουμε– τη Μήδεια, την Κίρκη, την Καλυψώ και, πράγματι, αυτές είναι που κυρίως συνθέτουν την πινακοθήκη των αρχαίων μαγισσών.

Υπάρχουν, όμως, και άλλες, λιγότερο γνωστές μάγισσες, που μολονότι δεν εξυμνήθηκαν από τους ποιητές, η φήμη που είχαν αποκτήσει στην εποχή τους ήταν θρυλική. Κάποιες από αυτές κατάγονταν από τη Θεσσαλία και όφειλαν την δύναμή τους στην άριστη γνώση των φυτών της Οίτης, απ’ όπου πήραν την χαρακτηριστική ονομασία φαρμακίδες. Η φήμη τους απογειώθηκε κυρίως μετά τον 1^ο αι. μ.Χ. χάρη στα ερωτικά φίλτρα τους που ήταν πανίσχυρα. Μάλιστα, εάν κάποιος δεν ανταποκρινόταν στο ερωτικό τους κάλεσμα τον μεταμόρφωναν σε βάτραχο ή τον εξόντωναν με τα μαγικά τους.

Κάποιες από τις φαρμακίδες της Θεσσαλίας μάς είναι γνωστές και με το όνομά τους, όπως η γηραιά Μερόη, που με τα μαγικά της μπορούσε να στερέψει τις πηγές, να γκρεμίσει τα βουνά, να ρίξει τους θεούς από το θρόνο τους, να σβήσει τα άστρα, να φωτίσει τα Τάρταρα και, παρά τα χρόνια της, να κάνει τους άντρες να την ερωτευτούν παράφορα.

Μία άλλη ήταν η Παμφίλη, που πραγματοποιούσε τα μαγικά της τη νύχτα, σκαρφαλωμένη στη στέγη και χρησιμοποιώντας υπολείμματα πουλιών, μέλη πτωμάτων και τρίχες από τα μαλλιά των θυμάτων της.

Πιο ισχυρή απ' όλες φαίνεται πως ήταν η Εριχθώ, με τα γεμάτα φίδια μαλλιά και τη δηλητηριώδη ανάσα, που προτιμούσε να ζει μακριά από τους ανθρώπους, μέσα σε άδειους τάφους, συλλέγοντας πτώματα νεκρών που πέθαναν βίαια ή πριν την ώρα τους.

(Illustration by Lobel Riche (1880-1950) from the novel " Salammbo" Gustave Flaubert)

Εκείνο, όμως, που έκανε τις μάγισσες της Θεσσαλίας ξεχωριστές ήταν η ικανότητά τους να κατεβάζουν το φεγγάρι από τον ουρανό! Μία πρώτη σχετική αναφορά υπάρχει στις Νεφέλες του Αριστοφάνη:

«Αν μάγισσα πληρώσω Θεσσαλή / για να μου κατεβάσει το φεγγάρι / κι ύστερα σε μια θήκη στρογγυλή / σαν καθρέφτη κλεισμένο το κρατάω...».

Επίσης, στις «Παραδόσεις» του Νικολάου Πολίτη («Μελέται περί του βίου και της γλώσσης του ελληνικού λαού: Παραδόσεις – Μέρος Α, 1904 https://books.google.com) σχολιάζεται το «κατέβασμα» ή «άρμεγμα του φεγγαριού»:

Οι μάγισσες, καμιά φορά και μάγοι, κατεβάζουν το φεγγάρι, από τον ουρανό σαν αγελάδα και το αρμέγουν. Με το γάλα αυτό φτιάχνουν πολλών ειδών μάγια δυνατά, προ πάντων για αγάπη ανδρός ή γυναικός. Όταν το κατεβάζουν, θολώνει ο ουρανός, σκοτεινιάζει παντού, η γης μουγκρίζει, και οι διαβόλοι τρέχουν στη μάγισσα και την παρακαλούν να τους αφήσει να βλάψουν τους ανθρώπους. Γι’ αυτό καμιά φορά οι γριές, όταν δεν δουν να βγει το φεγγάρι στον ουρανό λένε: Του φιγγάρ’ ακόμη δεν ηβγήκι, ή μη καμνιά μάγισσα του κατεβάσι κάτου; στάχτη στου στόμα μ’!

Όλες αυτές οι γυναικείες μορφές, ήταν και είναι εκφραστές της οικουμενικής ανάγκης του ανθρώπου να θέσει στην υπηρεσία του τις υπέρτατες δυνάμεις της φύσης, ώστε αυτές να συνδράμουν ως πρόθυμοι αρωγοί στην πραγματοποίηση των στόχων του, πράγμα που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως μια συγκεκαλυμμένη μορφή εξουσίας των γυναικών σε έναν σαφώς ανδροκρατούμενο κόσμο όπως αυτός της αρχαιότητας.

Δρ Χριστίνα Παπαδάκη, αρχαιολόγος, μεταδιδακτορική ερευνήτρια

Πίνακας:  ΕΡΙΧΘΩ - John Hamilton Mortimer, Sextus Pompeius consulting Erichtho before the Battle of Pharsalia, λεπτομέρεια, Συλλογή Βρετανικού Μουσείου.