ερικ φρανκ ρασσελλ: ψυχολογικοσ πολεμος στην επιστημονική φαντασία
Ο Έρικ Φρανκ Ράσσελλ (1905-1978) είναι ένας από τους πιο αγαπημένους συγγραφείς Επιστημονικής Φαντασίας στο δυτικό κόσμο. Έγραψε δεκάδες σύντομα διηγήματα αλλά και μυθιστορήματα, τα περισσότερα από τα οποία εκδόθηκαν στις Ηνωμένες Πολιτείες. Για το λόγο αυτό πολλοί νομίζουν ότι ήταν Αμερικανός, ενώ πρόκειται για έναν τυπικό Άγγλο τζέντλεμαν. Η επιρροή του πατέρα του, στρατιωτικού παλαιών αρχών, κι εκπαιδευτή του βρετανικού στρατού, συνέβαλε στο να διαμορφώσει μια έντονα αντιαυταρχική τάση στη σκέψη και το έργο του. Παρ’ ότι ο ίδιος υπηρέτησε στο βρετανικό στρατό τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, η θητεία του και η δράση του καλύπτονται από αρκετό μυστήριο, αλλά μέσα από το έργο του αποκαλύπτονται εμμέσως γύρω από το θέμα αυτό. Το μόνο ζήτημα στο οποίο ο ίδιος ήταν εξαιρετικά αυταρχικός, ήταν η επιμονή του να μη δίνει συνεντεύξεις και να μη μιλά για τον εαυτό του. Έτσι, δεν είναι πολλά αυτά που ξέρουμε για τον ίδιο, παρ’ εκτός των βασικών. Τα έργα του ήταν περιζήτητα εκδοτικά, κι έγιναν προσεγγίσεις να μεταφερθούν στη μεγάλη οθόνη, ιδίως η «Σφήκα», κάτι που ο ίδιος αρνήθηκε, τελικά. Το 1955 βραβεύτηκε με το Hugo Award για το χιουμοριστικό διήγημά του «Το Αποτέτοιο» (Allamagoosa).
Τα έργα του Ράσσελλ διαπνέονται από ένα υψηλότατης ποιότητας χιούμορ και συχνά το γράψιμό του είναι ξεκαρδιστικό. Αυτό, όμως, δεν τον εμπόδισε από το να αναδειχθεί ως ένας από τους μεγαλύτερους γνώστες ψυχολογικού πολέμου, αλλά και ως συγγραφέας με μεγάλο βάθος σκέψης και δύναμη ιδεών.
Ο Γιώργος Μπαλάνος επέλεξε και μετάφρασε τα έργα «Σφήκα», «Τα Ζωντόβολα του Διαστήματος», «Διαβολικό Φράγμα». Εξαιτίας της μεγάλης απήχησης και ζήτησής τους, σύνθεσε και τις συλλογές «Στην Έσχατη Θούλη», «Και Μετά δεν Απέμεινε Κανείς», «Κάπου μια Φωνή», «Ο Χομπίστας» . Επίσης έχει περιλάβει διηγήματά του και σε άλλες ανθολογίες Ε.Φ. των εκδόσεων Locus-7.
Οι τεχνικές στρατηγικής και ψυχολογικού πολέμου που περιγράφονται τόσο στη «Σφήκα» όσο και στα «Ζωντόβολα» είναι αξεπέραστες, μα πάνω απ’ όλα εφαρμόσιμες διαχρονικά. Μετά τα γεγονότα της 11ης Σεπτεμβρίου εξετάστηκε ως σοβαρή πιθανότητα, από τις αμερικανικές αρχές, να απαγορευτεί η κυκλοφορία της «Σφήκας», εξαιτίας των εύκολων κι εφαρμόσιμων μεθόδων ανταρτοπολέμου και των αδυσώπητων τακτικών που αναφέρονται στο βιβλίο.
Όμως, ο ίδιος ήταν βαθιά ανθρωπιστής, όπως φαίνεται και στο διήγημα «Κάπου μια Φωνή», το οποίο αποτελεί ένα αντιρατσιστικό έπος. Ήταν από τους ελάχιστους συγγραφείς της συντηρητικής εποχής του, οι ήρωες του οποίου προέρχονταν από όλες τις φυλές και όχι μόνο από τη λευκή.
Ένα από τα σημαντικότερα διηγήματά του, το «Και Μετά δεν Απέμεινε Κανείς», θεωρείται το πλέον αναρχικό της Ε.Φ., και το μοντέλο κοινωνικής οργάνωσης που προτείνει είναι βέβαιο ότι αργά ή γρήγορα η ανθρωπότητα θα το προσεγγίσει με αξιώσεις εφαρμόσιμης επιτυχίας του.
Βαθιά φιλόζωος ο ίδιος, με τους σκύλους να έχουν ξεχωριστή θέση στα έργα του, με το αξεπέραστο «Μπουσουλώντας θα σου Έρθω» να διατυπώνει, όχι εμμέσως αλλά με προκλητική σαφήνεια, πολλές από τις σκέψεις όλων μας που συγκατοικούμε με ζώα, σχετικά με τη φύση τους, την αντίληψή τους, και τις ικανότητές τους αλληλεπίδρασης με την ανθρωπότητα.
Ως προσωπική επιλογή είναι αδύνατο να μη μνημονεύσω κι ένα από τα πιο ξεκαρδιστικά διηγήματα που έχω διαβάσει ποτέ, το «Άκρως Απόρρητο» που σατιρίζει και αυτό τη στρατιωτική οργανωτική διαστρέβλωση και την ανελαστικά γραφειοκρατική μιλιταριστική δομή.
Ο Ράσσελλ ήταν θαυμαστής και οπαδός του «πατέρα» των ερευνητών αυτών των φαινομένων, του Τσαρλς Φορτ, και υπήρξε ο αντιπρόσωπος της Fortean Society στη Βρετανία. Το έργο του «Διαβολικό Φράγμα» εκφράζει στην ουσία τις ιδέες του Τσαρλς Φορτ. Διαβάζοντάς το εντυπωσιάζεται κανείς από τις σχεδόν προφητικές επιστημονικές μεθόδους που αναφέρει για τη διεύρυνση της οπτικής αισθητηριακής αντίληψης, αλλά και τους τρόπους νοητικής αυτοπροστασίας που προτείνει. Επιπλέον αναφέρει κάτι που ελάχιστοι έχουν τολμήσει να αγγίξουν ως θέμα, εκείνο της συλλογικής άμυνας ενάντια σε νοητικές επιρροές. Και είναι αξιοσημείωτο και το πώς μπορεί να περιγράφει, ήδη από το 1939 (!), για παράδειγμα, μια εκδοχή για τα orbs που αποτυπώνονται από τις σύγχρονες φωτογραφικές μηχανές χαμηλής ανάλυσης.
Στο διήγημα «Στην Έσχατη Θούλη», η περιγραφή της φύσης της πραγματικότητας είναι τέτοια που θα εξέπληττε μεγάλους εσωτεριστές, και συγκλονίζει ακόμα και στην πιο επιπόλαια ανάγνωσή του, ιδίως όταν περιγράφει τα σύνορα της ύπαρξης και πώς ο άνθρωπος μπορεί να τα ξεπεράσει, μέσω της συνείδησης. Παράλληλα, στον «Χομπίστα» προσεγγίζει μια από τις γοητευτικότερες εκδοχές της φύσης του δημιουργού του Σύμπαντος.
Ο Ράσσελλ ήταν έντονα αντιεξουσιαστής, με την αληθινή σημασία της λέξης και όχι με την εκφυλισμένη έννοια που έχει σήμερα στον τόπο μας. Τα περισσότερα έργα του περιγράφουν ακριβώς τη μάχη του απλού αλλά έξυπνου ατόμου ενάντια στην πανίσχυρη, αλλά κατά κανόνα ηλίθια συλλογική εξουσία. Έτσι, συνήθως υπό την κάλυψη του χιούμορ και της φαντασίας, δίνει πολλές μεθόδους αντίστασης, και αποδεδειγμένα ο συγγραφέας έχει τραβήξει την προσοχή αρκετών μυστικών υπηρεσιών, μιας και οι μέθοδοι και τεχνικές του είναι εξίσου εφαρμόσιμες και αποτελεσματικές τόσο στον... πλανήτη μας όσο και στην εποχή μας.
Χωρίς καν τη χρήση βίας, μας διαβεβαιώνει ο Ράσσελλ, ένα άτομο μπορεί να νικήσει ένα κράτος – και όσοι δοκίμασαν όντως μερικές από τις τεχνικές αυτές μπορούν να σας διαβεβαιώσουν ότι είναι εφαρμόσιμες... Φυσικά, τα άτομα αυτά, δεν είναι ιδιαιτέρως ομιλητικά ως προς τις συγκεκριμένες λεπτομέρειες.
Πέρα από την καθαρή ψυχαγωγία, η ανάγνωση των βιβλίων του Ράσσελλ θα πρόσφερε γνώσεις και αρκετά ενδιαφέροντα «όπλα» για να πολεμήσει πολλά από τα κακώς κείμενα, και μάλιστα πιο εύκολα και πιο ακίνδυνα απ’ όσο φαντάζεται.
Συζητάμε διαρκώς για τη δύναμη των οργανωμένων προσπαθειών, και συχνά ξεχνάμε ότι αυτές εκφυλίζονται τόσο εύκολα όσο δύσκολα οργανώνονται, λόγω της φύσης τους. Όμως, αυτό δεν σημαίνει ότι ο άνθρωπος, ως αυτόνομη μονάδα, είναι αδύναμος. Το αντίθετο! Ένας αποφασισμένος άνθρωπος, έστω και μόνος του, μπορεί ενίοτε να επιφέρει πολύ πιο δραστικά αποτελέσματα από μια ομάδα πολιτών η οποία, συνήθως, αποτυγχάνει από το να οργανωθεί και να δράσει αποτελεσματικά.
Ιδίως σε περιπτώσεις, όπως αυτή που διανύουμε τα τελευταία χρόνια στη Νότια Ευρώπη, αλλά και σε άλλα σημεία του κόσμου, ο Ράσσελλ έχει να προτείνει το πιο καίριο πλαίσιο ατομικής δράσης. Αν κατανοήσει κανείς τις μεθόδους που περιγράφει και τον τρόπο σκέψης που τις διέπει, αρκεί για να μεταβληθεί ο μέσος άνθρωπος σε σχεδόν ανίκητο αντίπαλο του οποιουδήποτε εχθρού. Το μήνυμά του, πέρα από την προσαρμοστικότητα και την οξύνοια που διακρίνεται στα έργα του είναι, «ποτέ μην υποτιμάτε τη δύναμη του ενός»! Μέσα από τα βιβλία αυτά μπορούμε όλοι να συνειδητοποιήσουμε και να εντοπίσουμε με πόσα όπλα είμαστε εφοδιασμένοι, ώστε να επιφέρουμε ουσιαστικές αλλαγές και χωρίς καν βία ή παρανομία.
Ας αναγνωρίσουμε, λοιπόν, τη δύναμη της ανεξάρτητης και μεμονωμένης δράσης, ιδίως όταν οι άλλες μέθοδοι έχουν αποτύχει. Οι ήρωες του Ράσσελλ είναι αυτόνομοι σαν τον αρχετυπικό μοναχικό πολεμιστή, δαιμόνιοι σαν τον πολυμήχανο Οδυσσέα, μα, πάνω απ’ όλα, εφικτά αποτελεσματικοί. Και αλίμονο σε όποιον κάνει το λάθος να τους υποτιμήσει Ή, μάλλον, ακριβώς αυτό!
ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΣΑΒΒΑΝΗ, Locus-7